باید توجّه كرد كه نماز مشتمل است بر :

1- نیّت نماز
2- لفظ تكبیر

3- لفظ «وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَالاْ رْضَ.»
روى و تمام وجود خویش را به سوى خداوندى نمودم كه آسمانها و زمین را پدید آورد.

4- حمد و ستایش و تمجید خدا
5 - ادّعاى عبادت و یارى جستن از خداوند جلّ جلاله
6 - دعاهاى مختلف
7 - قرائت قرآن
8 - اظهار فروتنى و ركوع
9 - سجده و كرنش و خشوع
10 - شهادت به یگانگى خداوند جلّ جلاله
11 - شهادت به رسالت ربّانى رسول خدا، حضرت محمّد (ص)
12 - صلوات بر او و خاندانش
13 - سلام نماز

وقت نماز
نماز ظهر و عصر، هر کدام وقت مخصوص و مشترکیدارند. وقت مخصوص نماز ظهر، از اول ظهر (1) است تا وقتی که به اندازه خواندن نمازظهر بگذرد که اگر کسی سهوا هم نماز عصر را در این وقت بخواند، نمازش باطل است. وقتمخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد کهاگر کسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر رابخواند. وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترک نماز ظهر و عصر است که اگر کسی اشتباها دراین وقت تمام نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند، نمازش صحیح است و باید نماز ظهررا بعد از آن به جا آورد.

نماز مغرب و عشا هم هر کدام وقت مخصوص و مشترکی دارند. وقت مخصوص نماز مغرب (2) از اول مغرب است تا وقتی که از مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز بگذرد. و وقتمخصوص نماز عشا موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب (3) مانده باشدکه اگر کسی تا این موقع نماز مغرب را نخوانده باشد، باید اول نماز عشا و بعد از آن،نماز مغرب را بخواند. بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترک ایندو نماز است که اگر کسی در این وقت اشتباها نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند،نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد. وقت نماز صبح، از اولفجر (4) صادق است تا بیرون آمدن آفتاب.
لباس
لباس نمازگزارچند شرط دارد:
1- آن که مباح باشد، یعنی مال خود نماز گزار باشد یا اگر مالخودش نیست، صاحبش به نماز خواندن در آن راضی باشد.
2- نجس نباشد.
3- پوستمردار نباشد، خواه از حیوان حلال گوشت یا حرام گوشت.
4- از پشم یا مو و کرکحیوان حرام گوشت نباشد ولی با لباس خز می شود نماز خواند.
5- اگر نماز گزار مرداست، لباسش ابریشم و طلاباف نباشد و با طلا هم خود را زینت نکند و در غیر نماز هم،پوشیدن لباس ابریشمی و زینت کردن به طلا برای مردان حرام است.
مکان
مکان نماز گزار، یعنی جایی که در آن نماز می خواند،چند شرط دارد:
1- مباح باشد.
2- بی حرکت باشد و اگر ناچار باشد در جایی کهمانند اتومبیل و کشتی حرکت دارد نماز بخواند، مانعی ندارد و چنانچه آن ها از قبلهبه طرف دیگر حرکت کنند، به طرف قبله برگردد.
3- اگر مکان نجس است، به طوری ترنباشد که رطوبت آن به بدن یا لباس او برسد ولی جایی که پیشانی را بر آن می گذارداگر نجس باشد، در صورتی که خشک هم باشد نماز باطل است.
4- جای پیشانی از جایزانوها و سرانگشتان پای او بیش از چهار انگشت بسته، پست تر یا بلندتر نباشد.
قبله
خانه کعبه که در مکه معظمه می باشد، قبله است و بایدرو به روی آن نماز خواند ولی کسی که دور است اگر طوری بایستد یا بنشیند که بگویندرو به قبله نماز می خواند کافی است و همچنین است کارهای دیگری که مانند سر بریدنحیوانات باید رو به قبله انجام گیرد. کسی که نشسته هم نمی تواند نماز بخواند، بایددر حال نماز به پهلوی راست طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر ممکننیست، باید به پهلوی چپ طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر این راهم نمی تواند (انجام دهد)، باید به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبلهباشد. اگر نمازگزار بعد از تحقیق، نفهمد که قبله کدام طرف است، باید به گمانی که ازمحراب مسلمانان یا قبرهای آنان یا از راه های دیگر پیدا می شود عمل نماید

..تاثیر نماز بر حافظه و تمركز حواس

در نماز خود توجه و تمركز كامل داشته باش زیرا از نماز تو آن مقدار قبول می شود كه با توجه خوانده می شود .(7)
تمركز ( concentration) نه تنها شرط لازم ، بلكه در بسیاری موارد ، شرط كافی برای بسیاری از موفقیت های انسان است .
عرصه كاربرد تمركز ، نه فقط در فعالیت های مادی و محسوس انسان ، بلكه گاهی تا حد مسائل ماورائی و مرموز هستی ، گسترده است . بدین معنا كه حتی عملیات محیر العقول مرتاضان هندی ، طریقه های پیشرفت و سیر و سلوك در مكاتب عرفانی و مذهبی شرق دور
( از جمله ذن بودیسم ، یوگا و .. ) راههای دیدن حقیقت اشیاء در مقابل نگاه كردن معمولی به آنها ، در تعالیم روانشناسانه و عارفانه دون خوان به كارلوس كاستاندا ، (8) روشهای كشف و شهود و مراقبه در سلسله های تصوف و عرفان اسلامی و ایرانی و بسیاری دیگر از مسائل معنوی از این قبیل ، تنها از طریق دست یافتن به درجاتی از “ تمركز ” قابل وصول می باشد .
بعنوان مثال ، حتی در انواع ورزشهایی كه خاستگاه آنها در ممالك شرق دور می باشد ( از جمله ورزشهای رزمی مثل كاراته ، جودو ، ساواته ، كونگ فو و .. ) شرط اصلی برای موفقیت و پیشرفت برخورداری از “ تمركز ” می باشد . و از این رو بخش مهمی از تمرینات این ورزشها به “ تمرین تمركز ” اختصاص یافته است .
اما در بعد فعالیتهای مادی و عادی روزمره انسان نیز “ تمركز حواس ” دارای نقش بسیار كلیدی است . از سردار افسانه ای فرانسویان ، “ ناپلئون بناپارت ” چنین نقل می كنند كه می گفت :
“ تنها زمانی موفق شدم كه به پیروزیهای بزرگ در عرصه سیاسی و نظامی دست پیدا كنم ، كه توانائی یافتم ، مغز خود را كشو بندی كنم !؟! و در مورد انجام هر كار تنها كشوی مربوط به آن را بگشایم و بر آن تمركز بدهم و سایر كشو های مربوط به دیگر كارها را ببندم . بدین معنا كه مثلا زمانی كه به حل یك مسئله جنگی مشغول بودم ، تنها كشوی مربوط به آن مسئله در ذهنم بیرون بود و تنها بر روی آن كار می كردم و در این زمان همه كشوهای مغزی دیگرم ، حتی كشوی مربوط به عشق “ ژوزفین ” بسته بود !”
به همین قیاس ، چنانچه مثلا “ یك دانش آموز یا یك دانشجو ، بتواند موقع مطالعه دروس خود ، تنها بر همان موضوع درسی مورد مطالعه تمركز كند و از سایر افكار بر حذر باشد ، موفق خواهد شد كه به پیروزی های چشمگیری در زمینه تحصیلی دست یابد. یا حتی یك كارمند ، یك كاسب ، یك بنا ، یك راننده و .. تنها زمانی در كار خود كاملا موفق خواهد بود كه از تمركز حواس كافی ، موقع كار خود ، برخوردار باشد و در اصطلاح مشهور حواسش به كارش جمع باشد .
به این ترتیب با این مثالها می توان به اهمیت زاید الوصف جمع بودن حواس یا همان تمركز پی برد و توجه نمود كه چنانچه در امور مختلف و بخصوص در كارهای فكری ، باسلاح تمركز به میدان رفت و با توجه به رابطه تنگاتنگ حافظه و تمركز حواس ، دانسته های جدید را با نظم و ترتیب روی یكدیگر قرار داد ، قدم بزرگی در جهت تقویت حافظه نیز برداشته خواهد شد .
مطالعات مختلف علمی و پژوهشی و نظریه پردازیهای گوناگونی نیز دردانش امروز ، در این مورد صورت پذیرفته است كه از آن جمله می توان به مطالعات “ گاردنر مورفی ” پیرامون canalization ( متوجه ساختن اندیشه و فعالیت به موضوعی معین) اشاره كرد .(9)
اما توصیه های مؤكد و متعددی كه در تعالیم اسلامی مبنی بر “ حضور قلب ” در نماز و برخورداری از اقبال و توجه كامل به نماز به ما رسیده است ، همگی دلالت بر آن دارد كه نماز ارزشمند در درگاه الهی نمازی است كه با تمركز كامل و توجه دقیق به مضامین آن ، به جای آورده شود و نمازی است كه با تمركز كامل و توجه دقیق به مضامین آن ، به جای آورده شود و نمازی كه مسلسل و طوطی وار بدون حضور ذهن و قلب خوانده شود از ارزش بسیار كمی برخوردار است . و حتی در حدیث معصوم (ع) آمده است كه عابدی كه بدون فهم و درك ( و در نتیجه آن بدون توجه ) عبادت می كند ، همچون الاغ آسیاب است .(10) ( كحمار الطاحونه ) بدین ترتیب اقامه كننده حقیقی نماز ، با برخورداری از حضور قلب در عبادت های یومیه خویش ، در واقع “ تمركز حواس ” را بارها و بارها در طول یك شبانه روز ، تمرین می كند و از این جهت این صفت حسنه را در وجود خود ، ملكه می سازد تا با بهره بردن از آن در همه عرصه های زندگی ، موفقیت را در همه ابعاد ممكن نصیب خویشتن سازد

نوشتها :

1. مطالب علمی این مقاله از جلد سوم ترجمه فارسی كاپلان ـ سادوك ، صفحات 286 ـ 284 اقتباس شده است .
2 .پرتوی از اسرار نماز ـ اثر حاج شیخ محسن قرائتی ـ صفحه 174
3. روانپزشكی لینفورد ـ ریس مقاله شخصیت ترجمه : دكتر حسن مرندی صفحه 63
4. از جمله مطالعات راث بندیكت و مارگارت مید درباره تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان
5.روانپزشكی لینفورد ـ ریس ،مقاله اختلالات پسیكوپاتیك ترجمه : دكتر احمد محیط ، صفحه 304
6...برای بررسی تاثیر نماز بر عوامل شیمیایی درونی شكل دهنده شخصیت رجوع كنید به “ تاثیر نماز بر تعادل ناقل های عصبی ” در ادامه همین مجموعه مقالات .
7. . تعلیمات عجیب دون خوان ، سرخپوست عارف مكزیكی ، به كارلوس كاستاندا ،مردم شناس آمریكایی ، درباره یك مكتب غنی و منحصر به فرد عرفانی كه سابقه ای هزاران ساله در میان سرخپوستان آمریكای شمالی دارد موضوع حدود ده كتاب جنجال برانگیز است كه كاستاندا در اواخر قرن حاضر به رشته تحریر درآورده است . مجموعه این كتابها توسط مترجمین مختلف به فارسی ترجمه شده است .
8. روانپزشكی كاپلان ـ سادوك ترجمه : دكتر پور افكاری جلد 1 صفحه 553
9.سفینه البحار ، ذیل كلمه “عبد ” ( این نماز ، همان نمازی است كه شاعر در مورد آن سروده است :
غیر از خدا كه هرگز در فكر آن نبودی *** هر چیز كز تو گم شد وقت نماز پیداست !